Şeybanoğullarının Sedus kabilesine mensup olan Katade Hazretleri, Doğuştan Görme engelli olarak 680 yılında dünyaya geldi. Hadis ve tefsir bilgini Katade bin daime Hazretleri, Yedinci ve sekizinci yüzyılda, Emevi Devleti’nin hüküm sürdüğü bir dönemde yaşamıştır. Ailesi önce Beni Şeyban’ın yanına gitmişse de bilahare Sedus kabilesi ile birlikte Basra’ya göç etmişlerdir.
Sahabeye, yani İslam peygamberi Hazreti Muhammed (SAV) ile aynı dönemde yaşayan kimselere yetişmiş, bazılarından ders almış, dolayısıyla sahabeyi görmüş olan anlamındaki tabiin ünvanına sahip olmuş ünlü müfessirlerdendir. Güçlü hafızası ile dikkatleri üzerine çekmiş ve bu özelliği sayesinde halk arasında tanınıp meşhur olmuştur.
Katade, Meşhur Hasan-ı Basrî Hazretleri’nin yanında kaldığı on iki yıl boyunca, ondan muhtelif ilim dallarında ders aldı. Hocası kendisine tefsir, hadis, kıraat başta olmak üzere, çeşitli ilim dalında ders verdi. Bu arada kıraat ilmi ile ilgili olarak değişik alimlerden de bilgiler alan Katade bin diame, Aralarında “sahabeden Enes bin Malik, tabiinden Hasan-ı Basrî, İbn Sîrîn, Said bin Müseyyeb” gibi tanınmış alimlerden hadis dinleyip, Bu ilim dalında da çalışmalar yapmıştır.
Görme engelli Katade Bin Daime, edindiği bilgi ve öğrendiği hadisi şerifleri birçok kimseden sağladığı birikimle takviye ederken, birçok alimde kendisinden nakilde bulunmuştur.
Katade ’ den nakilde bulunan alimler arasında, “İmamı Azam Ebu Hanife, Ma’mer bin Raşid, Eban bin Yezid, Şu’be bin Haccac, Eyyüb es-Sahtiyani” gibi kıymetli alimler de bulunmaktadır.
Emevi Devleti’nin hüküm sürdüğü ve çok karışık hadiselerin cereyan ettiği bir dönemde yaşayan Katade, söz konusu olaylardan azami ölçüde uzak durmaya çalıştı. Herhangi bir kesime yanaşmayıp taraf tutmamayı tercih etti. Bu tutumunu hayatı boyunca devam ettirip, sadece ilimle meşgul oldu.
Sahip olduğu güçlü hafızası ile halk arasında şöhret buldu. Bu özelliği ile ilgili ilginç aktarımlar yapılmıştır. Katade, duyduğu her şeyi ezberleyen bir özelliğe sahipti. Eğitim görmek maksadıyla bulunduğu Said bin Müseyyeb’in yanında sadece sekiz gün kaldığı ifade edilmektedir. Hocasının, sekiz gün sonra talebesine:
“Artık git, zira bende ne varsa aldın” dediği rivayet edilmektedir.
Görme engelli Katade, özellikle tefsir sahasında yoğunlaşıp uzmanlaşmış olmakla birlikte, Arap dili, Cahiliye dönemi şiiri, neseb yani soy ilmi ile ilgili olarak elde ettiği bilgiden dolayı, dönemin önde gelen alimleri arasında zikredilmiştir. Kendisine sorulan sorulara cevap verirken kendine ait fikir ve görüşleri ifade etmekten ziyade, kaynaklara bağlı kalmayı, ve döneminde yaşanan tartışmalardan uzak durmayı yeğlemiştir.
Hadis ilminin otorite kabul edilen isimleri, Katade ’ yi güvenilir ravi (rivayet eden) ve hafız olarak tavsif etmişlerdir. Naklettiği hadisleri, ünlü hadis kitabı “Kütüb-ü Sitte”de yer almıştır. Nakilde bulunduğu hadislerin rivayet zincirlerini vererek, bunlardan hangilerinin tam veya eksik olduğunu göstermiştir.
Tefsir konusunda da önemli bir yere sahip olan Katade, dört büyük imamdan biri olan Ahmed bin Hanbel tarafından övgüyle anılmıştır. Ayrıca, bu dalda otorite olanlar tarafından kendisine yer verilerek söz edilmesi bu sahadaki önemini de ortaya koymaktadır. Taberi, tefsir ile ilgili olan eserinde, büyük ölçüde Katade ’ nin rivayetlerine yer vermiştir.
Katade bin diame, Diğer tabiin müfessirler gibi Kur’an-ı Kerim’i tefsir ederken;evvela Kur’an-ı Kerim’in kendisini,sonra sırası ile hadisleri, sahabe ve tabiinin görüşlerini, Arap dil ve şiirini, neseb ve Arap günleri ile ilgili bilgileri, Arap örf ve adetlerini, çok az miktarda kendi görüşlerini aktaran bir sistemi takip etmiştir. Bu arada, ayetleri ayetle açıklama yoluna da gitmiştir. Ayetlerdeki belağat, üslub, ve lafızlara başka ayetlerden deliller getirerek, ayetler arasındaki münasebet üzerinde de durmuştur.
Kendisine ait olduğu bilinen önemli eserlerinden “Kitabü’t-Tefsir” adını taşıyan eseri, bir yüksek lisans tezine konu edilmiş olup, söz konusu çalışma Kahire’de yapılmıştır. Ülkemizde ise, “Fahri Gökcan” tarafından, “Katade bin Daime ve Tefsiri” adını taşıyan doçentlik tezi, 1977 yılında hazırlanmıştır. Diğer eserleri ise; “Kitabü’l-Menasik”, “En-Nasih ve’l-mensuh fi Kitabillah”, “Avaşirü’l-Kur’an” adlarını taşımaktadırlar.
İlme büyük değer ve emek veren, takva sahibi bir şahsiyet olarak tanınan Katade, çıkan bir veba salgını sırasında bu hastalığa yakalanarak, 735 yılında Vasıt ’ ta vefat etti.
Engelliler olarak, İlme büyük değer ve emek veren, Hadis ve Tefsir bilgini, takva sahibi bir şahsiyet olan görme engelli Katade bin diame’ ı rahmetle ve minnetle anıyoruz. Rabb’im mekanını cennet eylesin.
