Her yıl 14 Kasım Dünya Diyabet günü olarak kutlanmaktadır. Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) insülinin keşfinin yüzüncü yılı sebebiyle 14 Kasım Dünya Diyabet Günü'nün temasını “Diyabet Tedavisine Erişim” olarak belirledi.
Diyabet nedir?
Diyabet, pankreasın artık insülin üretemediği veya vücudun ürettiği insülini yeterince kullanamadığı durumlarda ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. Yani diyabet vücuttaki insülinin işlevselliğini kaybetmesinden dolayı kandaki şekerin= glikozun kullanılamamasıdır. Peki, nedir ve ne işe yarar bu insülin hormonu?
İnsülin, pankreasta üretilen ve tükettiğimiz besinin içindeki glikozun hücre içine girip kullanılmasını sağlayan bir hormondur. İnsülin hormonu bazı bireylerde genetik ve çevresel sebeplerden etkilenir ve görevini yapamayınca kan şekeri yükselir. En önemli çevresel faktörlerden biri beslenmedir. Beyaz un ve beyaz şeker gibi besinlerin günlük besin örüntüsünde yüksek bir orana sahip olması ile kişi kendini diyabet hastalığı risk çemberine (mavi çember) dahil eder. Beslenme ile bu besinler yüksek oranda alındığında kandaki glikoz değeri artar. Vücut kendini şeker hastalığından korumak için kandaki bu glikoz değerini azaltmaya çalışır. İlk yöntem olarak bu şekeri yağ olarak özellikle karın ve üst bölgede depolar. Yani kişinin kilo alması vücudunun onu koruma ve uyarı mekanizmasıdır. Uzun vadede kişi bu uyarıyı dinlemeyip sağlıksız beslenmeye devam ederse vücut depolamaya ek olarak idrarla da şeker atmaya başlar. Kişide sık idrara çıkma, aşırı susama ve çok su içme halleri görülür. Bu durum kişinin diyabet hastası olduğunun göstergesidir.
Diyabet Hastalığının Tedavisi nedir?
Diyabet tedavisini 4 başlık altında toplayabiliriz
- Sağlıklı beslenme ve egzersiz
2- Sağlıklı beslenme, ağızdan alınacak antidiyabetik (OAD) ilaçlar ve egzersiz
3- Sağlıklı beslenme, insülin tedavisi ve egzersiz
- Sağlıklı beslenme, ağızdan alınacak antidiyabetik (OAD) ilaçlar, insülin ve egzersiz
Bir diyetisyen olarak benim misyonum öncelikle sağlıklı beslenme tedavisini planlayarak bireyin diyabet hastası olmasını önlemektir.
Diyabet tedavisini bir binaya benzetirsek beslenme ve egzersiz tedavisi “bu binanın ana kolonudur” diyebiliriz. Ama genellikle en çok gözden kaçırılan tedavilerindendir.
Sağlık camiasının amacı diyabet hastası adaylarının hasta olmadan beslenme ve egzersiz ile mavi çemberin dışında kalmasını yani diyabet hastası olmasını önlemektir. Bu bahsettiğimiz beslenme şeklini size sağlıklı tabak modeli ile özetleyebiliriz. “Sağlıklı Yemek Tabağı”nda beş besin grubu yer almalıdır. Hedef; her öğünde oluşturulacak tabakta her besin grubundan bir besinin yer alması ve tüketilmesidir. Her öğünde tabağın yanında su yer almalıdır. Günlük beslenmede zeytinyağının yer alması, aktif yaşamın desteklenmesi sağlıklı yaşam biçiminin tamamlayıcısı olarak önem taşımaktadır.
Bir bireyin günlük beslenmesine dair önemli püf noktalar nelerdir? Öncelikle kahvaltı günün en önemli öğünüdür. Gece boyunca acıkan bireyin ilk enerji kaynağını alması ile metabolizması çalışır. Sağlıklı bir kahvaltı tabağında anne sütünden sonra en kaliteli proteini taşıyan yumurta, kalsiyum kaynağı peynir çeşitleri, antioksidan bakımından zengin sebze ve meyve grupları, lif içeriğinden zengin tam tahıllı ekmek grupları sindirim sistemi sağlığı için tercih edilmelidir.
Öğlen yemeklerinde günün enerji ihtiyacını karşılayabilecek bir tabak seçilmelidir. Örneğin; Mide dostu çorba, Proteinden zengin et ve kurubaklagil grubu ana yemek olarak yer almalıdır. Etteki demirin emilimini artırmak için C vitamini kaynağı sebze grubu yemek veya salata olarak tercih edilmelidir. Tahıl grubu olarak bulgur pilavı veya tahıllı ekmek seçenekleri yer alabilir. Protein içeriğinden zengin yoğurt grubu kansızlık gibi bir durum yoksa her öğünde bulunmalıdır.
Akşam yemeği günün ilerleyen saatlerine kaldığı için etli sebze gibi daha hafif menüler tercih edilmeli ve enerji içeriği öğleye göre daha az olmalıdır. Toplum olarak ailenin tüm bireylerinin akşam yemeğinde bir araya gelmesiyle günün diğer öğünlerine kıyasla daha ağır ve çeşitli menüler tercih edilmektedir. Dolayısıyla böyle bir ortamda kişi kendini kısıtlamak yerine bu ağır besinlerden daha az miktarda yanına salata ve yoğurt ekleyerek doğru bir enerji planı ve besin örüntüsü oluşturabilir.
Günün bütününe baktığımız zaman ana öğünler arasında kan şekeri dengesini koruyabilmek için ara öğünlere ihtiyacımız vardır. Kaliteli bir ara öğün için olmazsa olmazımız protein ve karbonhidrat içeren besinlerin dengeli bir şekilde planlanmasıdır.
örneğin ; süt- meyve , meyve – kuruyemiş ( ceviz-badem vs. ), peynirli sebzeli mini bir tam buğday ekmekli sandviç , şekersiz ev yapımı meyveli kek - süt
Sağlıklı beslenme düzeninin en önemli öğelerinden birisi de sudur. Su hayattır ifadesi mübalağa değildir. Su ve diğer içecekler vücut su dengesinin korunmasında önemlidir. Vücudun su dengesine baktığımızda solunum yoluyla, idrarla, terle ve dışkıyla su kaybedilirken, içecekler ve yiyeceklerle kaybedilen su miktarının yerine konması sağlanır. Günlük 2-2,5 litre sıvı ihtiyacının 1,5-2 litresi sudan gelmelidir (1,5-2 litre su=8-10 bardak su).
Sonuç olarak; Yeterli ve dengeli beslenmede yasak yoktur. Birey her şeyi tüketebilir, önemli olan doğru zaman, doğru porsiyon, doğru sıklıktır. Toplumda bizlere bu beslenme düzenini öğreten kişiler beslenme ve diyetetik uzmanlarıdır. Kişi ister sağlıklı olsun ister hasta, kadın ya da erkek, yetişkin ya da çocuk, ev hanımı ya da çalışan ve sayamayacağımız pek çok kişi sağlıklı beslenmeye ihtiyaç duyar. Örneğin; bir kadın öğrenci iken farklı, evlendiğinde farklı, gebelik sürecinde farklı, anne olduğunda emzirme döneminde farklı, yaşlandığında farklı bir beslenme planına ihtiyaç duyar. Biz diyetisyenler yaşamınızın her anında hastalıkta ve sağlıkta sizlere sağlıklı beslenmeyi öğretmek için varız. Vücudunuzu sağlıklı bir şekilde dengede tutmak için ve şeker gibi kronik hastalıklara yakalanma riskinizi azaltmak, hasta oldu iseniz de hastalığın negatif etkilerini yok edip diyabet hastalığını hastalık olmaktan çıkartıp yaşam şekliniz getirmeniz için sağlıklı beslenme alışkanlıklarını kazanmaya ihtiyacınız vardır. Unutmayın şeker hastalığı tedavi edilemez bir hastalık değildir. Doğru zamanda doğru adımları atarak sağlıklı beslenmeyi yaşam şekliniz haline getirip diyabeti hayatınız için bir avantaja çevirebilirsiniz.
