TRT 1’de yayınlanan "Mehmed: Fetihler Sultanı" dizisiyle birlikte tarihi karakterler tekrar gündeme geldi. Bunlardan biri de Fatih Sultan Mehmed’in en önemli adamlarından biri olan Zağanos Paşa. Peki kimdi bu güçlü vezir? Nereden geldi, nasıl yükseldi, neden sürgün edildi ve hain miydi? Gelin bu tarihî karakterin yaşamına dair merak edilen her şey...
Zağanos Paşa kimdir, kökeni nedir?
Zağanos Paşa'nın hayatının ilk yılları hakkında net bilgi yoktur. Bazı kaynaklar onun Rum, bazıları Arnavut, bazıları ise Türk asıllı olduğunu söylese de, vakfiyesinde geçen “Zağanos b. Abdullah” ifadesi, onun devşirme olduğunu gösterir. Genellikle sarayda yetişen devşirme kökenli Osmanlı devlet adamları gibi onun da sarayda eğitim gördüğü, Enderun’dan yetiştiği kabul edilmektedir. Bazı Batılı kaynaklarda Arnavut asıllı olduğu bilgisi daha baskındır.
Zağanos Paşa ne zaman ve nasıl Osmanlı bürokrasisine girdi?
Tarihî kayıtlara göre ilk önemli görevi hazinedarbaşılık idi. Bu görevi II. Murad döneminde yürüttü. Ardından 1440 yılında Arvanid-ili sancak beyliğine atanarak taşra görevine çıktı. Bu görevler, onun yönetim becerilerini sergilemesini ve askeri deneyim kazanmasını sağladı.
Fatih Sultan Mehmed ile ilişkisi nasıl başladı?
II. Mehmed’in (Fatih) 1444 yılında tahta çıktığı ilk döneminde, henüz 12 yaşında olan padişahın yanında yer aldı. Onunla birlikte, güçlü sadrazam Çandarlı Halil Paşa’ya karşı siyasi bir cephe oluşturdu. II. Mehmed’in etkin bir şekilde hükümdarlık yapabilmesi için onu destekledi ve teşvik etti. Zağanos Paşa’nın bu süreçteki rolü, II. Mehmed’in kişisel gelişiminde ve siyasi vizyonunun oluşmasında çok etkili oldu.
Zağanos Paşa İstanbul’un fethi sürecinde nasıl bir rol oynadı?
İstanbul’un fethinde Zağanos Paşa’nın rolü kritik düzeydeydi. Rumeli Hisarı’nın yapımında büyük katkı sağladı, hatta bir kuleyi bizzat inşa ettirdi. Kuşatma sırasında Galata-Kasımpaşa sırtlarında konuşlandı ve Haliç’teki Bizans gemilerinin hareketlerini engellemek için bataryalar kurdu. Donanmanın karadan yürütülmesi sürecinde aktif görev aldı.
20 Nisan 1453 gecesi, Bizans’a yardım için gelen gemilerin Osmanlı donanmasını aşmasıyla yaşanan moral bozukluğu sırasında, II. Mehmed’i motive eden, kararsızlığı kıran ve kuşatmaya devam kararı alınmasında etkili olan kişilerdendir.
Zağanos Paşa sadrazam (veziriazam) oldu mu?
Evet. İstanbul’un fethinden sonra, II. Mehmed, fethe muhalefet ettiği için görevden alınıp idam edilen Çandarlı Halil Paşa’nın yerine Zağanos Paşa’yı sadrazam yaptı. Böylece Osmanlı’nın en yetkili devlet adamı konumuna yükseldi. Ayrıca padişahın kız kardeşiyle evlenerek sarayla akrabalık da kurdu.
Zağanos Paşa neden sürgün edildi?
Zağanos Paşa’nın sadrazamlığı uzun sürmedi. 1456’daki Belgrad Seferi sırasında Osmanlı ordusu başarısız oldu. Bu başarısızlık Zağanos Paşa’ya mal edildi ve veziriazamlıktan alınıp Balıkesir’e sürgüne gönderildi.
Tarihçi Halil İnalcık, bu sürgünü sadece askerî başarısızlıkla değil, Çandarlı Halil Paşa’nın idamı sonrası oluşan siyasi huzursuzluğu yatıştırmak için yapılmış bir manevra olarak değerlendirir. II. Mehmed, onu görevden alırken kız kardeşini de boşatmıştır.
Zağanos Paşa hain miydi?
Hayır, Zağanos Paşa Osmanlı’ya sadık ve Fatih Sultan Mehmed’e bağlı bir devlet adamıydı. Onun fethe olan inancı, stratejik becerileri ve padişaha sadakati, Bizans ve Batılı gözlemciler tarafından da takdir edilmiştir. Ancak güçlü siyasi figürlerin yükselip düşmesi Osmanlı siyasetinde olağandı. Hainlik ithamları dönemin entrikalarından kaynaklı söylentilerdir.
Sürgünden sonra görev aldı mı?
Evet. Zağanos Paşa, sadrazamlıktan azledildikten sonra da önemli taşra görevlerinde bulundu. Gelibolu sancak beyliği, kaptan-ı deryalık, Mora ve Tesalya valiliği gibi görevlerde yer aldı. 1459 yılında Semadirek ve Taşoz adalarını Osmanlı topraklarına kattı, Trabzon Seferinde görev aldı. Trabzon’da bugün dahi onun adını taşıyan yerler bulunmaktadır (Zağanos Paşa Köprüsü, mahallesi, deresi).
Zağanos Paşa ne zaman öldü, mezarı nerededir?
Zağanos Paşa, büyük ihtimalle 1464 yılında (Hicrî 868) vefat etti. Mezar yeri Balıkesir’dedir, burada adına yaptırdığı caminin (Zağanos Paşa Camii) yanında bir türbesi bulunmaktadır.
Zağanos Paşa’nın çocukları kimlerdir?
Kaynaklarda Mehmed ve Ali Çelebi adında iki oğlunun ismi geçmektedir. Ayrıca kızlarından biri Mahmud Paşa ile evlenmiştir. Diğer kızı ise bir dönem II. Mehmed’le evlendirilmiştir.
Zağanos Paşa'nın Osmanlı tarihindeki yeri nedir?
Zağanos Paşa, Fatih Sultan Mehmed’in en güvenilir devlet adamlarından biri, İstanbul’un fethinde başrol oyuncularından ve Osmanlı’nın ilk devşirme sadrazamlarındandır. Her ne kadar siyasi mücadelelerin kurbanı olmuş ve görevden alınmışsa da, devlete olan hizmeti ve mirası büyüktür. Zağanos Paşa, Osmanlı tarihine adını "fethe inanan adam" olarak yazdırmıştır.
